Prof. Dr. Selman TÜRKER
Necmettin Erbakan Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Gıda Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi
B12 Vitamini (Kobalamin) Nedir?
B12 vitamini, içerdiği kobalt minerali nedeniyle kobalamin olarak da adlandırılır. Farklı türevleri olan bir vitamindir. Bütün vitaminler içerisinde en büyük ve kompleks yapıya sahip olanıdır. Yapısında bulunan korin halkasının ortasındaki kobalt atomu sayesinde metaloprotein niteliği kazanmıştır.
B12 vitamini suda çözünebilen, DNA sentezinde, yağ asitleri ve amino asitlerin vücut içinde kullanımında oynadığı rol sayesinde vücut içerisindeki hemen her hücrenin ihtiyaç duyduğu bir vitamindir. Sinir sisteminin sağlığı, beyin fonksiyonları ve alyuvarların üretimi için gereklidir.
B12 vitamini de diğer vitaminler gibi insan vücudunda sentezlenemez. Esansiyel özelliktedir. Mutlaka günlük gıdalarla ya da takviyelerle dışarıdan alınması zorunludur. Bazı mikroorganizmalar kobalamin sentezi yapabilir. İnsan ve hayvanların B12 vitamini ihtiyacı, mikroorganizmalarca sentezlenen B12 vitamini ile direkt (fermente gıdalar ile) ya da endirekt yollarla karşılanmaktadır.
Diyette yeterli miktarda hayvansal besin bulunur ve protein ihtiyacı karşılanırsa normal şartlarda bireyin B12 vitamini eksikliği söz konusu olmaz.
B12 vitamini (Kobalamin), tek bir bileşik değildir. 4 çeşit kobalamin vardır. Bunlar:
- Siyanokobalamin,
- Hidroksokobalamin,
- Deoksiadenozil ve
- Metilkobalamin’dir.
Siyanokobalamin ve hidroksokobalamin stabildir ve ilaç olarak kullanılabilir. Deoksiadenozil ve metilkobalamin dokularda aktif koenzim olarak işlev görür ve iki önemli metabolik reaksiyonda kofaktör olarak görev alır. Bunlar metilmalonil koenzim A dan süksinil koenzim A oluşumu ve homosisteinden metionin oluşumudur.
Kandaki ve anne sütündeki kobalaminin çoğunun metilkobalamin formunda olduğu belirlenmiştir. Sıçanlarda ve tavşanlarda metilkobalamin kullanılarak yapılan bazı araştırmalarda; deneysel diyabet, toksik hepatit ve hiperkronik anemi tedavisinde olumlu sonuç alındığı belirtilmiştir. Metilkobalaminin, nörolojik kökenli ağrı sendromlarının tedavisinde de kullanıldığı ifade edilmektedir.
B12 vitamin eksikliğine bağlı olarak görülen semptomlar, yetersiz alımdan birkaç yıl sonra ortaya çıkar. Bu yüzden bireylerin B12 vitamini alımına özen göstermeleri ve vücuttaki B12 vitamin durumunu iyi takip etmeleri gerekir.
B12 vitamininin günlük alım ihtiyacı oldukça azdır. Mevcut B12 vitamini (kobalamin) alım önerileri; 14 yaş üzerindeki bireyler için 2,4 mikrogram (mcg)/gün, hamilelikte 2,6 mcg/gün ve emzirme döneminde 2,8 mcg/gün’dür. B12 vitamini fazlası depolanabilir. Aşırı alımı, toksik veya zararlı nitelikler göstermez. Fazla olan, istenmeyen kısmı idrar ile dışarı atılır.
Yeni doğan bebeklerde 25 mcg kadar B12 vitamini deposu vardır. Bu miktar bebeği bir yaşına kadar anemiden koruyabilmektedir. Yetersiz ve dengesiz beslenen, katı vejetaryen diyet uygulayan bireylerle B12 vitamin eksikliği olan annelerin sütü ile beslenen bebeklerde, megaloblastik anemi ortaya çıkabilir. Megaloblastik anemi, B12 vitamini ve folik asit eksikliği sonucu oluşan bir anemi (kansızlık) tipidir. Bu da bireylerin özellikle de hamile kadınların beslenme durumuna ne kadar çok dikkat etmeleri gerektiğini ortaya koymaktadır.
B12 Vitamininin (Kobalamin) Faydaları
B12 vitamini faydaları oldukça fazladır. Sinir tahribatını önler, doğurganlığı sağlar, vücut hücrelerinin oluşumunu, kendini yenilemesini ve uzun yaşamasını sağlar, sinir uçlarının normal gelişimini kolaylaştıran vitaminler arasında yer alır. Öte yandan vücuda yeterli miktarda alınan B12 vitamini hafızanın güçlenmesine ve öğrenmeye de yardımcı olabilmektedir.
B12 vitamininin vücutta birçok görevi vardır. Bunlar, Türkiye İlaç ve Tıbbî Cihaz Kurumu GIDA VE TAKVİYE EDİCİ GIDALARDA SAĞLIK BEYANI KULLANIMI KILAVUZU Ek 1’de başlıklar halinde şöyle yer almaktadır:
- Yorgunluk ve bitkinliğin azalmasına katkıda bulunur,
- Bağışıklık sisteminin normal fonksiyonuna katkıda bulunur,
- Hücre bölünmesinde görevi vardır,
- Normal enerji oluşum metabolizmasına katkıda bulunur,
- Normal kırmızı kan hücresi oluşumuna katkıda bulunur,
- Normal homosistein metabolizmasına katkıda bulunur.
B12 Vitamini (Kobalamin) Eksikliği Oluşturan Etmenler
Vücutta B12 vitamini (kobalamin) eksikliğine sebep olan nedenler şu şekilde sıralanabilir:
- Diyetlerinde hayvansal gıda bulunmayan, yetersiz ve dengesiz beslenen kişiler,
- Katı vejetaryen diyet uygulayan bireyler,
- B12 vitamin eksikliği olan annelerin sütü ile beslenen bebekler,
- Pernisiyöz anemisi olan kişiler (Pernisiyöz anemisi, kanı etkileyen bir bağışıklık sistemi hastalığıdır ve midede B12 vitamininin emilimini sağlayan intrinsik faktörünün (IF) yeterli miktarda bulunmasına engel olur.),
- Cerrahi ile ince bağırsağı kısaltılmış bireyler gibi ince bağırsak problemleri olanlar,
- Besinlerin emilimini olumsuz etkileyen; gastrit, çölyak ve inflamatuar bağırsak hastalıkları olanlar,
- B12 vitamini emilimini olumsuz etkileyebilen metformin, proton pompası inhibitörleri gibi bazı ilaçların kullanımı,
- Kronik alkolizm etkisi altında olan bireyler.
B12 Vitamini Eksikliğine Bağlı Oluşan Problemler
B12 vitamini, insan metabolizmasında majör role sahiptir. Enerji üretimi, yağ asitleri, fosfolipit ve protein sentezinde görev alır. B12 eksikliği sonucu metionin düzeyi azalmakta, homosistein düzeyi yükselmektedir. Metionin düzeyinin düşmesi lipit, nükleik asit ve protein sentezinin bozulmasına neden olmaktadır.
İnsan vücudu hemen her dakika sürekli milyonlarca alyuvar hücresi üretir. Bu hücrelerin çoğalması için B12 vitamini gereklidir. B12 vitamini seviyeleri çok düşükse alyuvar hücrelerinin üretimi azalır. Alyuvar hücresi sayısının azalması da kansızlığa (anemiye) yol açar.
B12 vitamin eksikliğinde sinir sistemi bozuklukları ve genellikle karaciğer ve böbrek hastalarında B12 vitamin deposu azalması ile birlikte, kan hücrelerinin hızlı bölünmesiyle anemi gözlenmektedir. B12 eksikliğinde pernisiyöz anemi, büyüme geriliği, depresyon gibi sinirsel hastalıklar; homosistein yükselmesine bağlı damar sertliği ve kalp hastalıkları da görülebilmektedir. Ayrıca düşük B12 miktarı ile çocuklarda düşük kemik yoğunluğu da belirlenmiştir.
B12 vitamini eksikliği yukarıda ifade edilen problemlerin yanında; nörolojik, bilişsel, psikiyatrik bozukluklara ve duygu-durum değişiklikleri ile bağışıklık sisteminin zayıflaması ve unutkanlık gibi hafıza problemleri ile yorgunluğa da yol açabilir.
B12 vitamini eksikliğinin diğer belirtileri arasında iştahsızlık, kabızlık, ve kilo kaybı görülür. Eksiklik semptomları şiddetlendiğinde el ve ayaklarda uyuşma veya karıncalanma gibi nörolojik değişiklikler gerçekleşebilir ve bazı vakalarda hareket ederken denge daha zor korunur.
B12 Vitamini (Kobalamin) Kaynakları
B12 vitamini insan vücudunda ve bitkilerde sentezlenemez. Mutlaka günlük gıdalarla ya da takviyelerle dışarıdan alınması gerekir. B12 vitamini, bazı mikroorganizmalarca sentezlenir. Beslenmede B12 vitamini ihtiyacı, mikroorganizmalarca sentezlenen B12 vitamini ile direkt (fermente gıdalar ile) ya da endirekt yollarla karşılanır.
B12 vitaminince zengin kaynaklar şunlardır; sakatatlar (karaciğer, böbrek vb), kırmızı et, tavuk, balık, yumurta, peynir, süt, yoğurt, peynir, deniz ürünleri ve fermente gıdalar.
Sonuç
B12 vitamininin vücut çalışmasında birçok önemli görevleri vardır. Bağışıklık sistemini güçlendiren B12, protein metabolizmasında görev alır. Ayrıca sinir sisteminin doğru ve hızlı çalışmasına yardımcı olur. B12, kemik iliğinde kan hücrelerinin yapımında da görevlidir. B12 vitamini faydaları oldukça fazladır. Sinir tahribatını önler, doğurganlığı sağlar, vücut hücrelerinin oluşumunu kendini yenilemesini ve uzun yaşamasını sağlar, sinir uçlarının normal gelişimini kolaylaştıran vitaminler arasında yer alır. Öte yandan vücuda yeterli miktarda alınan B12 vitamini, hafızanın güçlenmesine ile öğrenmeye de yardımcı olabilmektedir.
B12 vitamin eksikliği belirtileri, vücuttaki B12 rezervleri tamamen tükeninceye kadar kendini belli etmeyebilir. Bu nedenle B12 vitamin alımı önem arz etmektedir.
Vitamin B12 eksikliği gelişmekte olan ülkelerde önemli bir halk sağlığı sorunudur. Erken tanı ve tedavi ile önemli ve kalıcı nörolojik komplikasyonlar kolayca engellenebilmektedir.
Yetişkinlerde olduğu gibi bebeklerde görülen B12 eksikliği de en kısa sürede önlem alınması gereken önemli bir durumdur. Özellikle bağırsak hastalığı olanlar, 50 yaşın üzerindeki kişiler, vejetaryenler, hamile ve emzikli annelerin B12 vitamin düzeyleri titizlikle kontrol altında tutulmalıdır.
Kaynaklar:
Anon., 2024. B12 vitamini eksikliği. (Erişim tarihi: 31.01.2024) https://www.acibadem.com.tr/ilgi-alani/b12-vitamini-eksikligi/B12 Vitamini Eksikliği Belirtiler
Anon,., 2023 Türk Gıda Kodeksi Beslenme Beyanları Yönetmeliği. Resmî Gazete Tarihi: 20.04.2023 Resmî Gazete Sayısı: 32169
Arslan, Ş. A., Arslan. İ., Tırnaksız. F., 2013 Cobalamins and Methylcobalamin: Coenzyme of Vitamin B12. FABAD J. Pharm. Sci., 38, 3, 151-157.
Bay, A., Öner, AF., Nalbantoğlu, Ö., Demirtaş, M., Açıkgöz, M. 2006. Megaloblastik Anemili 45 Olgunun Klinik ve Hematolojik Yönden Değerlendirilmesi. Van Tıp Dergisi: 13 (2):46-48.
Beyhan, Y., Taş, V., Mental sağlık ve beslenme. Zeugma Health Res. 2019;1(1):31-36.
Doğan, E., II. Bölüm Çocuklarda B12 Vitamin Yetersizliği. (Erişim tarihi: 31.01.2024) https://www.researchgate.net/profile/Erkan-Dogan-2/publication/358079149_SAGLIK_BILIMLERINDE_AKADEMIK_ARASTIRMALAR_-2020/links/61ef211b9a753545e2f58e75/SAGLIK-BILIMLERINDE-AKADEMIK-ARASTIRMALAR-2020.pdf
İnan, C. M., 2021. Bazı Besin Ögelerinin Sinir Sistemi Üzerindeki Etkileri CUSBED (6)1: 49-58.
Kabaran S, Ayaz A. 2013. Maternal ve fetal sağlık üzerinde B12, folik asit, A, D, E ve C vitaminlerinin etkileri. Turk Hij Den Biyol Derg, 70(2): 103-12.
Özcan, T., ve Baysal, S., (2016). Vejetaryen Beslenme ve Sağlık Üzerine Etkileri U. Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi, Cilt 30, Sayı 2, 101-116.
Sloan MA. 2008. Designing and Pilot Testing a Database to Properly Track Nutrient Consumption in Overweight, Postpartum Women and Infants Enrolled in a Dietary Intervention Study (Dissertation) Oxford (Ohio): Miami University, Department of Nutritional Sciences of the College of Allied Health Sciences.
Taşkın, B, D., Karalök, Z, S., Aydoğmuş, Ü., Gürkaş, E., Yoldaş, M., Güven, A., Yılmaz, C., 2016. Özgül Öğrenme Güçlüğü Olan Çocuklarda Çinko ve B12 Vitamini Düzeyleri. J Pediatr Res 2016;3(4):187-90 DOI: 10.4274/jpr.22448
